Inheemse struik in de kijker: de hazelaar
Opdrachtgevers vragen me regelmatig of ik een favoriete plant heb. Eerlijk gezegd denk ik dat ik iedere maand een ander antwoord zou geven. Vanaf januari verheug ik me weer op de aaneenschakeling van inheemse struiken en bomen die tot bloei komen. De hazelaar (Corylus avellana) is de eerste. Hij komt soms al in december tot bloei en bloeit dan door tot in maart. Deze maand zet ik hem in de kijker.
De hazelaar komt uit de familie van de berken (Betulaceae) en was de eerste houtige soort die zich na de laatste ijstijd vanuit zuid Europa weer in Nederland vestigde. Het is een algemene soort in heel Nederland, met uitzondering van de laagveen- en zeekleigebieden. De hazelaar is een gemakkelijke struik die van nature te vinden is in loofbossen en als onderdeel van bosranden en struwelen. Hij groeit met lange takken die vanuit de basis ontspringen iets uitwaaierend omhoog en kan uiteindelijk een hoogte van 6 meter bereiken. Meestal zal hij pas na een jaar of tien hazelnoten produceren, mits hij niet tussentijds (drastisch) gesnoeid is. Snoeien is echter wel goed mogelijk; op deze manier kun je de struik een stuk kleiner houden en past hij ook in een kleine tuin. De takken kun je gebruiken om bijvoorbeeld schuttingen mee te vlechten.
De hazelaar valt aan het einde van de winter op door zijn bloeiende katjes die tot wel 12 cm lang kunnen worden. Wat veel mensen niet weten, is dat deze opvallende katjes de mannelijke bloeiwijze van de plant zijn. De hazelaar is namelijk een eenhuizige, eenslachtige plant. Dat betekent dat er aparte mannelijke en vrouwelijke bloemen zijn (eenslachtige bloemen dus), die beide aan dezelfde plant voorkomen (eenhuizig plant). De vrouwelijke bloeiwijze is prachtig subtiel en alleen van dichtbij te zien: je ziet een aantal knalrode stempels die uit een klein knopje tevoorschijn komen. De hazelaar is een naaktbloeier. Dat betekent dat hij bloeit voordat hij in blad komt. Dat heeft een functie: de hazelaar is voor de bestuiving afhankelijk van de wind. De mannelijke katjes bevatten enorm veel stuifmeel dat door de wind weggeblazen wordt en op de vrouwelijke bloeiwijze terecht moet zien te komen. Dat lukt natuurlijk veel makkelijker als er nog geen blad aan de struik zit! Dat stuifmeel luidt voor sommige mensen overigens ook het hooikoortsseizoen in…
Na de bloei komt de hazelaar in blad te staan. Aan dat blad is de hazelaar ook goed te herkennen: het is eirond met een spits puntje en heeft een gezaagde bladrand. Bevruchte vrouwelijke bloemen ontwikkelen zich in de loop van de zomer tot hazelnoten. In de verspreiding van de hazelaar spelen verschillende dieren, waaronder Vlaamse gaaien, eekhoorns en muizen een rol. Zij begraven vaak een voorraadje hazelnoten als reservevoedsel voor in barre tijden. Het komt regelmatig voor dat ze dat vervolgens vergeten. En zo kan het nageslacht van een hazelaar kilometers verderop worden aangetroffen!
De hazelaar heeft dus een belangrijke voedingswaarde voor verschillende dieren. Ook diverse (nacht-) vlinders gebruiken de plant als voedselbron voor hun larven; de hazelaar is waardplant voor bijvoorbeeld de hazelaaruil en gevlamde vlinder (bron: https://plantenzoeker.velt.nu). Vroege insecten profiteren van het stuifmeel op de mannelijke katjes als energiebron na een winterslaap.
Behalve de inheemse hazelaar zijn er ook verschillende kweekvormen (cultivars) op de markt. De krulhazelaar (Corylus avellana ‘Contorta’) en de treuhazelaar (Corylus avellana ‘Pendula’) zijn de meest bekende, daarnaast is er ook een boomhazelaar (Corylus colurna), ook wel Turkse hazelaar genoemd. Deze cultivars worden vaak als sierboom of -heester geplant. Tot slot zijn er ook verschillende kweekrassen die aangeplant worden vanwege hun grote productiviteit (hazelnoten) of omdat ze wat kleiner blijven dan de inheemse hazelaar. Die inheemse hazelaar kun je echter ook heel goed toepassen in tuinen: als solitair bijvoorbeeld, of als onderdeel van een gemengde heg. Je zult zien dat je er massa’s vogels en andere dieren mee trekt!