Ecologische tuinen
Wat zijn ecologische tuinen?
Steeds vaker hoor je over ‘ecologische tuinen’. Maar wat wordt daar nou eigenlijk mee bedoeld? Een hardnekkig misverstand is in ieder geval dat ecologische tuinen niet mooi (maar rommelig) zouden zijn. En dat ecologische tuinen om veel onderhoud vragen. Ik leg je hieronder uit dat dat niet klopt.
Ecologie is de leer van de natuur, van relaties tussen levende wezens (organismen) onderling, en tussen levende wezens en hun omgeving. In een goed functionerend ecosysteem zijn de relaties tussen organismen en hun omgeving in balans. Hoe groter de variëteit van soorten organismen in een ecosysteem, hoe moeilijker dat systeem uit balans te brengen is. Met andere woorden, biodiversiteit is het sleutelwoord!
In ecologische tuinen proberen we kleine, stabiele ecosystemen te creëren die aansluiten bij de natuur in de nabije omgeving en op die manier bijdragen aan het vergroten van het leefgebied van bijen, vlinders, vogels en tal van andere organismen. Dat doen we op verschillende manieren:
Veel (inheemse) soorten
In ecologische tuinen kiezen we voor een grote variëteit aan plantsoorten en geven de voorkeur aan lokaal voorkomende soorten (inheemse planten). Die zijn vaak minstens zo mooi als exotische planten en beter aangepast aan de lokale omstandigheden. Ze zullen dus makkelijker overleven, waardoor je minder vaak planten hoeft te vervangen. Wist je dat veel wilde bijen en hommels heel specialistisch op slechts één of enkele plantsoorten vliegen voor hun voedsel? Deze zogenaamde ‘drachtplanten’ zijn meestal juist de inheemse soorten. Vlinders hebben vaak ook specifieke inheemse plantsoorten nodig om hun eitjes op af te zetten (‘waardplanten’). Met inheemse planten in je tuin help je dus veel bijen en vlinders.
Grote bloeiboog
Omdat de eerste hommelkoninginnen en wilde bijen al in februari hun rustplaats verlaten voor nectar en stuifmeel, is het belangrijk dat er dan ook al bloeiende planten zijn. Bepaalde bijensoorten blijven tot in november actief en hebben dus ook tot die tijd voedsel nodig. Dit is de basis van het principe van de ‘bloeiboog’: als je zorgt voor bloeiende (liefst inheemse) planten het hele jaar door, help je veel insecten. En niet alleen insecten, ook vogels bijvoorbeeld. Die maak je blij met struiken met bessen in maanden dat er verder weinig te eten is. Een grote bloeiboog is dus belangrijk voor een stabiel ecosysteem, en zorgt er ook voor dat je het hele jaar iets moois hebt om naar te kijken in je tuin!
Water
Zonder water geen leven. Je zult zien dat zelfs een kleine drinkschaal met water vogels en insecten naar je tuin lokt. In ecologische tuinen wordt altijd gezocht naar de mogelijkheid van een waterbron, hoe klein ook. Een natuurlijke vijver vraagt nauwelijks onderhoud (tenzij je er vissen in wil houden) en geeft een extra dimensie aan je tuin. Stel je voor dat je aan het einde van een drukke dag nog even kunt genieten in je tuin van libellen die zich te goed doen aan kleine vliegjes en een kikker die loom met zijn bolle ogen over het wateroppervlak tuurt!
Beschutting
Dieren zullen alleen naar je tuin komen als ze er behalve voedsel en water ook beschutting vinden. Om te paren bijvoorbeeld, of om te overwinteren. In ecologische tuinen zorgen we dan ook altijd voor enkele heesters, en als er ruimte is, ook een boom (of meer). Grotere struiken en bomen hebben bovendien een ruimtelijk effect; tuinen lijken hierdoor groter en worden spannender om naar te kijken. Een paar rommelhoekjes van bijvoorbeeld snoeiafval of hoopjes bladeren bieden ook schuilgelegenheid aan veel beestjes. En die rommelhoekjes kun je met eenvoudige trucjes gemakkelijk aan het zicht onttrekken. Laat in de winter gerust de uitgebloeide planten staan. Zij bieden een schuilplaats voor allerlei dieren en zaaddozen waar menigeen nog van kan smullen. Is je wel eens opgevallen hoe mooi die zaadhoofden zijn als er een laagje rijp op zit?
De bodem laten we met rust
Wist je dat er in een theelepeltje aarde honderden miljoenen bacteriën, virussen, schimmels en andere minuscule organismen leven? De bodem is een ecosysteem op zich. Hoe meer we die verstoren, bijvoorbeeld door regelmatig omspitten, of door toevoegen van kunstmest, hoe zwakker het systeem wordt. In ecologische tuinen laten we de bodem zoveel mogelijk met rust en brengen we alleen structuur aan, door bijvoorbeeld een laag compost. Niet onder spitten, die compost, maar rustig achterover leunen. Wormen en andere bodemorganismen werken het organische materiaal vanzelf door de bodem! Die compost kun je trouwens prima zelf maken van je eigen tuin- en keukenafval. Het bespaart je flink wat euro’s en is goed voor het milieu.
Duurzaam
In ecologische tuinen proberen we materialen zoveel mogelijk te hergebruiken. Zo kun je van de stenen die we uit je tuin wippen, prachtige stapelmuurtjes maken. Met de aarde die vrijkomt als we een vijver graven, kunnen we elders in de tuin een verhoogde border creëren. Hoogteverschillen maken een tuin veel spannender om te zien. Als we nieuwe materialen aanschaffen voor de tuinaanleg, kiezen we zoveel mogelijk voor duurzaam. Geen tropisch hardhout dus, maar Europees hardhout, zoals dat van de tamme kastanje of robinia.
Geen bestrijdingsmiddelen
In een ecosysteem dat in balans is, heeft ieder organisme zijn plek en worden de aantallen organismen min of meer constant gehouden. Een sterk ecosysteem kent dus geen plagen. Als er toch een soort is die begint te overheersen (slakken bijvoorbeeld, of luizen), dan zal er ergens een disbalans zijn. Bestrijdingsmiddelen (ook de biologische!) verergeren die disbalans en brengen je al snel van de regen in de drup. Probeer dus uit te vogelen hoe je de balans kunt terugbrengen in je tuin, en vraag daarover zo nodig advies van een ecologisch tuinontwerper of hovenier. Tot slot, vergeet niet dat iedere vlinder ooit een rups was. Dus als je vlinders in je tuin wil, zul je ook moeten accepteren dat er af en toe een rups van je planten eet…
Klimaatbestendig
In deze tijd van klimaatverandering moeten tuinen zowel bestand zijn tegen droge periodes in de zomer, als tegen hevige regenval in de winter. Door zoveel mogelijk regenpijpen af te koppelen in regentonnen of, beter nog, in vijvers of wadi’s, maak je efficiënter gebruik van water in tijden van droogte en voorkom je overbelasting van het riool bij een flinke stortbui. In de beplantingsplannen van ecologische tuinen wordt ook rekening gehouden met de effecten van klimaatverandering: zo wordt zoveel mogelijk gekozen voor droogtebestendige planten, en wordt een zo groot mogelijk tuinoppervlak met planten bedekt. Dat houdt vocht vast en absorbeert warmte; groene tuinen zijn dan ook veel minder heet in de zomer dan versteende tuinen!
Hopelijk heb ik je duidelijk gemaakt dat je alle kanten op kunt met een ecologisch tuinontwerp, of je nou van strak houdt of van ronde vormen. Mooi zijn ze zeker, die ecologische tuinen, en ze vragen juist om minder in plaats van meer onderhoud!